วัดพระธาตุล้อมหนาม ตั้งอยู่ที่บ้านร้อง ตำบลปัว อำเภอปัว จังหวัดน่าน บนพื้นที่สาธารณะประโยชน์ทางทิศตะวันออกของบ้านร้อง ตามบันทึกเดิมของอำเภอปัวระบุว่า มีพื้นที่ประมาณ 28 ไร่ ล้อมรอบด้วยทุ่งนา ปัจจุบันให้สร้างโรงเรียนบ้านร้อง 11 ไร่ คงเหลือเป็นพื้นที่วัดพระธาตุลอมหนามประมาณ 4 ไร่ วัดพระธาตุลอมหนามเป็นวัดโบราณเก่าแก่ ซึ่งปัจจุบันเหลือแต่ซากปรักหักพัง มีเศษซากอิฐกระจายอยู่ทั่วไป บริเวณพื้นที่วัดมีร่องรอยของฐานโบสถ์วิหารปรากฏ เป็นแนวอิฐในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัสโดยทั้ง 4 ด้าน มีลักษณะคล้ายกับเพิ่มมุมปรากฏแนวอิฐในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส ยื่นออกมาจากแนวหลักทุกมุม มีการพบเศษกองอิฐประกอบด้วย ก้อนอิฐรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส และก้อนอิฐรูปวงกลม บางชิ้นมีลวดลายคล้ายลายกนก (แบบท้องถิ่น) ซึ่งคาดว่าเป็นส่วนยอดของพระธาตุลอมหนามที่พังทลายลงมา เพราะพบโลหะที่เป็นยอดฉัตรเจดีย์ในบริเวณนี้ด้วย นอกจากนี้ปรากฏร่องรอยหลักฐานทางทิศตะวันออกของฐานโบสถ์เก่า ซึ่งชาวบ้านเรียกว่า “ประตูโขง” มีลักษณะเป็นเนินดินเชื่อมต่อกับต้นโพธิ์ขนาดใหญ่ที่ขึ้นปกคลุมโบราณสถานอยู่ โดยบริเวณโคนของต้นโพธิ์มีทางเข้า – ออกได้ ภายในมีก้อนอิฐเรียงซ้อนกันเป็นชั้นขึ้นไป ในลักษณะการทำหลังคาซ้อนชั้น สันนิษฐานว่าเป็นประตูทางเข้า – ออกวัดลอมหนามในอดีต สำหรับสาเหตุที่เรียกว่าวัดลอมหนามนั้น พบจากบันทึกประวัติเมืองน่านว่า ในอดีตเจ้ามหาวงศ์ผู้เป็นเจ้าเมืองน่านในอดีตช่วงเวลา พ.ศ. 2381 ถึง พ.ศ. 2394 ได้ขึ้นมาเมืองปัว เพื่อสักการะวัดลอมหนามดังกล่าว ในการสร้างวัดลอมหนามไม่ปรากฏสร้างขึ้นในสมัยใด แต่จากคำบอกเล่าของผู้เฒ่าผู้แก่ในหมู่บ้านร้องที่เล่าต่อกันมาว่าเป็นวัดที่ม่าน (พม่า) สร้างขึ้นราวปี พ.ศ. 2247 – 2344 ซึ่งยุคสมัยนั้นเมืองน่านได้ตกเป็นเมืองขึ้นของพม่าอยู่หลายครั้ง และต้องเป็นเมืองร้างไร้ผู้คนถึง 2 ครั้ง คือ ครั้งแรกปี พ.ศ. 2247 – 2249 และครั้งที่ 2 ปี พ.ศ. 2321 – 2344 วัดจึงถูกทิ้งรกร้างมีต้นไม้ใหญ่และวัชพืชต้นหนามขึ้นปกคลุม ส่วนองค์พระธาตุในวัดพังทลายลงมาเหลือแต่ฐานอยู่ในบริเวณที่รกร้าง เป็นป่ามีต้นไม้ใหญ่ เถาวัลย์ วัชพืชและต้นหนามขึ้นปกคลุมอยู่ทั่วไป
เนื่องจากหลักฐานทางโบราณคดีที่พบเป็นประเภทชิ้นส่วนของอิฐ และร่องรอยโบราณสถานก็ยังไม่ได้ขุดค้นทางโบราณคดี จึงไม่สามารถกำหนดอายุได้อย่างชัดเจน สมควรศึกษาหาข้อมูลหลักฐานต่อไปต่อมาในปี พ.ศ. 2518 ได้มีการสร้างถนนสายยุทธศาสตร์เลียบชายแดนจากจังหวัดน่านถึงชายแดนห้วยโก๋น เพื่อปราบปรามผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ โดยบริษัท อิตาเลียน – ไทย เป็นผู้รับเหมาก่อสร้างได้นำรถแทรกเตอร์ขุดดินบริเวณวัดพระธาตุลอมหนามไปสร้างถนนสายยุทธศาสตร์ ทำให้ตัวเององค์พระธาตุสูญหายไปเหลือแต่เศษอิฐดังเช่นที่พบในปัจจุบัน และเมื่อปี พ.ศ. 2525 – 2526 ประชาชนบ้านร้องได้ช่วยกันพัฒนาปรับพื้นที่ปลูกต้นสักเป็นป่าชุมชน และขึ้นทะเบียนเป็นที่สาธารณประโยชน์ และเลี้ยงสัตว์ของหมู่บ้าน ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2558 ประชาชนบ้านร้องได้ช่วยกันสร้างพระเจ้าทันใจ เพื่อใช้เป็นสถานที่บูชาบวงสรวงและตานไม้ค้ำสลีในเทศกาลวันสงกรานต์ของทุกปีจนถึงปัจจุบัน ต่อมาสำนักนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร กระทรวงคมนาคม ร่วมกับประชาชนบ้านร้องและคนทั่วไป ดำเนินการสร้างพระบรมธาตุล้อมหนามองค์ใหม่ขึ้นมา บริเวณทิศตะวันออกเฉียงใต้ของโบราณสถานองค์พระธาตุเดิม โดยองค์พระธาตุที่สร้างขึ้นใหม่ได้มีการบรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไว้จึงได้ชื่อว่า “พระบรมธาตุเจดีลอมหนาม”
ประเภทแหล่งท่องเที่ยว : แหล่งท่องเที่ยวประวัติศาสตร์
ที่อยู่ : หมู่ที่ 4 (บ้านร้อง) ตำบลปัว อำเภอปัว จังหวัดน่าน
วันและเวลาทำการ : เปิดตลอด 24 ชั่วโมง
แผนที่ :
